1397/09/06 10:41
اهمیت عقیم‌سازی در ماهی قزل‌آلا
عقیم‌سازی و فواید آن در ماهی
یکی از راه‌های افزایش رشد و بهبود کیفیت گوشت ماهی، عقیم‌سازی آن است. هم‌زمان با افزایش سن ماهی دستگاه تناسلی آن (بیضه و تخمدان) نیز شروع به رشد میکنند و بعد از مدتی بخش فراوانی از انرژی غذایی مصرفی ماهی، صرف تولیدمثل میشود و لذا میزان رشد بدن کاهش مییابد و ضریب تبدیل غذا (FCR) بالا میرود یعنی به ازای مصرف مقدار مشخص غذا، افزایش رشد چندانی در مقایسه با قبل از پدیده بلوغ مشاهده نمیشود.
علاوه بر این هم‌زمان با پدیده بلوغ در ماهی، کیفیت گوشت آن کاهش مییابد. چراکه میزان پروتئین و چربی در گوشت کاهش‌یافته و جای آن را آب پر میکند. این چربی و پروتئین صرف تولید تخمک و اسپرم میشود و به همین خاطر گوشت ماهی کیفیت خود را از دست میدهد. همچنین با شروع بلوغ جنسی مقاومت ماهیان در برابر انواع بیماری‌ها باکتریایی و عفونی کاهش میباید و به خاطر تغییراتی که در بافت پوست و پوشش دستگاه گوارش ماهی پدیده میآید، آمادگی ابتلا به بیماری در ماهی افزایش مییابد.
به‌علاوه به هنگام بلوغ تغییرات شکلی در ماهی پدید میآیدکه از بازارپسندی آن میکاهد. به‌عنوان‌مثال در قزل‌آلای رنگین‌کمان و سایر آزادماهیان رنگ بدن تیره میشود و فک ماهی نر انحنا مییابد. لازم به ذکر است که این تغییرات ناشی از بلوغ، در جنس نر شدیدتر است بنابراین حذف جنس نر از جمعیت ماهیان پرواری دارای اهمیت است چراکه جمعیت‌های تمام ماده مزایای فراوانی چه ازلحاظ میزان رشد و کیفیت نیز دارا میباشند. بر اساس همین دلایل، امروزه در آبزی‌پروری صنعتی سعی بر این است که به‌نوعی جلوی پدیده بلوغ جنسی ماهی گرفته شود یا در صورت امکان به تأخیر انداخته شود که مهم‌ترین روش این کار عقیم کردن ماهی است. عقیم‌سازی از طریق مواد شیمیایی و هورمونی و یا تابش پرتو بر روی گامت های جنسی ماهیان و یا برداشت مستقیم غدد جنسی همگی منجر به عقیم‌سازی ماهیان می‌گردد.
اما امروز بهترین روش عقیم‌سازی القای تریپلوئیدی در تخم‌های لقاح یافته ماهیان شناخته‌شده است. یعنی تولید از ماهیانی که به‌طور معمولی دارای دو گروه کروموزومی بوده 2n و دیپلوئید بوده است. القاء تریپلوئیدی پس از لقاح قبل از تقسیمات جنینی منجر به حفظ دومین گویچه قطبی گرده درنتیجه تخم دارای 3n کروموزوم میشود. ماهی تریپلوئید ازلحاظ تولیدمثلی عقیم است و به نظر میرسد که باید انرژی را که در حالت عادی صرف تولیدمثل نماید، صرف رشد سلول بدن کند همچنین به‌واسطه ترشح نشدن هورمون‌های جنسی کیفیت گوشت ماهیان تریپلوئید پس از دوران بلوغ به‌مراتب لذیذتر از ماهیان معمولی خواهد بود.
.jpg)
ایجاد جمعیت عقیم در قزل‌آلا
ایجاد تریپلوئیدی در ماهیان به دو روش مستقیم (القایی) یا غیرمستقیم (غیر القایی) امکان‌پذیر است. درروش القایی با استفاده از شوک‌های فیزیکی (شوک‌های دمایی و یا فشار) و یا شوک‌های شیمیایی است. درروش غیر القایی ابتدا متولدین تتراپلوئید از طریق اختلال در اولین تقسیم جنینی پس از لقاح با استفاده از شوک‌های فیزیکی و شیمیایی تولید می‌گردد و سپس با آمیزش ماهیان تتراپلوئید نر و دیپلوئید ماده و یا آمیزش معکوس آن ماهیان تریپلوئید حاصل می‌گردد. از مزایای روش غیر القایی موفقیت کامل در تولید ماهیان تریپلوئیدو نیز بهبود نسبی بازماندگی است.
روش غیر القایی: یک روش عقیم‌سازی که خیلی کمتر متداول است تولید ماهی تریپلوئید، آمیزش ماهی تتراپلوئید4n با ماهی دیپلوئید 2n است. برای این منظور ابتدا باید ماهی مولد تتراپلوئید تولید کنیم که خود این چند سال زمان می‌برد و نیز تولید ماهی تتتراپلوئید و طریقه تشخیص و جداسازی آن‌ها کار چندان ساده‌ای نیست.
روش القایی: ساده‌ترین و کاربردی‌تر و در مقیاس صنعتی قابل انجام است، استفاده از انواع شوک‌ها بر روی تخم لقاح یافته ماهی ازجمله شوک شیمیایی،شوک فشار هیدرو استاتیک و شوک حرارتی است. بهترین روش شوک دهی که بازدهی بالایی دارد. استفاده از شوک فشار هیدرو استاتیک است ولی به خاطر تجهیزات ویژه‌ای که این روش نیاز دارد، در مقیاس تجاری چندان قابل توصیه نیست. ولی روش ساده‌تر و کاربردی‌تر که بازده نسبتاً بالایی هم دارد استفاده از شوک حرارتی که برای قزل‌آلای رنگین‌کمان که یک ماهی سرد آبی است از شوک گرمایی استفاده میشود. بدین منظور پس از لقاح اسپرم و تخمک و گذشت زمان تشخیص، تخم‌های ماهی را به مدت معینی در دمای مشخص قرار میدهند. اگر این کار به‌درستی و در دمای و زمان کاملاً حساب‌شده انجام گیرد، منجر به تولید ماهی تریپلویید میشود و در غیر این صورت ماهی معمولی تولید میشود و درصد بسیار بالایی از تخم‌ها نیز از بین میروند. دما و زمان مذکور بسته به شرایط آب و هوایی هر منطقه و برای نژادها مختلف قزل‌آلای رنگین‌کمان متفاوت است و باید برای هر منطقه و هر نژاد به‌طور جداگانه محاسبه به دست آید.
نویسنده: سکینه ابراهیمی کارشناس ارشد شیلات
عقیم‌سازی و فواید آن در ماهی
یکی از راه‌های افزایش رشد و بهبود کیفیت گوشت ماهی، عقیم‌سازی آن است. هم‌زمان با افزایش سن ماهی دستگاه تناسلی آن (بیضه و تخمدان) نیز شروع به رشد میکنند و بعد از مدتی بخش فراوانی از انرژی غذایی مصرفی ماهی، صرف تولیدمثل میشود و لذا میزان رشد بدن کاهش مییابد و ضریب تبدیل غذا (FCR) بالا میرود یعنی به ازای مصرف مقدار مشخص غذا، افزایش رشد چندانی در مقایسه با قبل از پدیده بلوغ مشاهده نمیشود.
علاوه بر این هم‌زمان با پدیده بلوغ در ماهی، کیفیت گوشت آن کاهش مییابد. چراکه میزان پروتئین و چربی در گوشت کاهش‌یافته و جای آن را آب پر میکند. این چربی و پروتئین صرف تولید تخمک و اسپرم میشود و به همین خاطر گوشت ماهی کیفیت خود را از دست میدهد. همچنین با شروع بلوغ جنسی مقاومت ماهیان در برابر انواع بیماری‌ها باکتریایی و عفونی کاهش میباید و به خاطر تغییراتی که در بافت پوست و پوشش دستگاه گوارش ماهی پدیده میآید، آمادگی ابتلا به بیماری در ماهی افزایش مییابد.
به‌علاوه به هنگام بلوغ تغییرات شکلی در ماهی پدید میآیدکه از بازارپسندی آن میکاهد. به‌عنوان‌مثال در قزل‌آلای رنگین‌کمان و سایر آزادماهیان رنگ بدن تیره میشود و فک ماهی نر انحنا مییابد. لازم به ذکر است که این تغییرات ناشی از بلوغ، در جنس نر شدیدتر است بنابراین حذف جنس نر از جمعیت ماهیان پرواری دارای اهمیت است چراکه جمعیت‌های تمام ماده مزایای فراوانی چه ازلحاظ میزان رشد و کیفیت نیز دارا میباشند. بر اساس همین دلایل، امروزه در آبزی‌پروری صنعتی سعی بر این است که به‌نوعی جلوی پدیده بلوغ جنسی ماهی گرفته شود یا در صورت امکان به تأخیر انداخته شود که مهم‌ترین روش این کار عقیم کردن ماهی است. عقیم‌سازی از طریق مواد شیمیایی و هورمونی و یا تابش پرتو بر روی گامت های جنسی ماهیان و یا برداشت مستقیم غدد جنسی همگی منجر به عقیم‌سازی ماهیان می‌گردد.
اما امروز بهترین روش عقیم‌سازی القای تریپلوئیدی در تخم‌های لقاح یافته ماهیان شناخته‌شده است. یعنی تولید از ماهیانی که به‌طور معمولی دارای دو گروه کروموزومی بوده 2n و دیپلوئید بوده است. القاء تریپلوئیدی پس از لقاح قبل از تقسیمات جنینی منجر به حفظ دومین گویچه قطبی گرده درنتیجه تخم دارای 3n کروموزوم میشود. ماهی تریپلوئید ازلحاظ تولیدمثلی عقیم است و به نظر میرسد که باید انرژی را که در حالت عادی صرف تولیدمثل نماید، صرف رشد سلول بدن کند همچنین به‌واسطه ترشح نشدن هورمون‌های جنسی کیفیت گوشت ماهیان تریپلوئید پس از دوران بلوغ به‌مراتب لذیذتر از ماهیان معمولی خواهد بود.
ایجاد جمعیت عقیم در قزل‌آلا
ایجاد تریپلوئیدی در ماهیان به دو روش مستقیم (القایی) یا غیرمستقیم (غیر القایی) امکان‌پذیر است. درروش القایی با استفاده از شوک‌های فیزیکی (شوک‌های دمایی و یا فشار) و یا شوک‌های شیمیایی است. درروش غیر القایی ابتدا متولدین تتراپلوئید از طریق اختلال در اولین تقسیم جنینی پس از لقاح با استفاده از شوک‌های فیزیکی و شیمیایی تولید می‌گردد و سپس با آمیزش ماهیان تتراپلوئید نر و دیپلوئید ماده و یا آمیزش معکوس آن ماهیان تریپلوئید حاصل می‌گردد. از مزایای روش غیر القایی موفقیت کامل در تولید ماهیان تریپلوئیدو نیز بهبود نسبی بازماندگی است.
روش غیر القایی: یک روش عقیم‌سازی که خیلی کمتر متداول است تولید ماهی تریپلوئید، آمیزش ماهی تتراپلوئید4n با ماهی دیپلوئید 2n است. برای این منظور ابتدا باید ماهی مولد تتراپلوئید تولید کنیم که خود این چند سال زمان می‌برد و نیز تولید ماهی تتتراپلوئید و طریقه تشخیص و جداسازی آن‌ها کار چندان ساده‌ای نیست.
روش القایی: ساده‌ترین و کاربردی‌تر و در مقیاس صنعتی قابل انجام است، استفاده از انواع شوک‌ها بر روی تخم لقاح یافته ماهی ازجمله شوک شیمیایی،شوک فشار هیدرو استاتیک و شوک حرارتی است. بهترین روش شوک دهی که بازدهی بالایی دارد. استفاده از شوک فشار هیدرو استاتیک است ولی به خاطر تجهیزات ویژه‌ای که این روش نیاز دارد، در مقیاس تجاری چندان قابل توصیه نیست. ولی روش ساده‌تر و کاربردی‌تر که بازده نسبتاً بالایی هم دارد استفاده از شوک حرارتی که برای قزل‌آلای رنگین‌کمان که یک ماهی سرد آبی است از شوک گرمایی استفاده میشود. بدین منظور پس از لقاح اسپرم و تخمک و گذشت زمان تشخیص، تخم‌های ماهی را به مدت معینی در دمای مشخص قرار میدهند. اگر این کار به‌درستی و در دمای و زمان کاملاً حساب‌شده انجام گیرد، منجر به تولید ماهی تریپلویید میشود و در غیر این صورت ماهی معمولی تولید میشود و درصد بسیار بالایی از تخم‌ها نیز از بین میروند. دما و زمان مذکور بسته به شرایط آب و هوایی هر منطقه و برای نژادها مختلف قزل‌آلای رنگین‌کمان متفاوت است و باید برای هر منطقه و هر نژاد به‌طور جداگانه محاسبه به دست آید.
نویسنده: سکینه ابراهیمی کارشناس ارشد شیلات
